Emoties leren herkennen – Een ondubbelzinnige leidraad

Geschreven door Art of Mediums • Persoonlijke groei

Emoties herkennen en begrijpen

Emoties spelen een cruciale rol in ons voortbestaan. Ze waarschuwen ons voor gevaar, zorgen ervoor dat we ons aangetrokken voelen tot wat we nodig hebben om te overleven, en helpen ons afstand te nemen van wat schadelijk voor ons is. Angst, bijvoorbeeld, kan een onaangename ervaring zijn, maar diezelfde emotie zorgt er ook voor dat we alert blijven bij het oversteken van een weg of vermijden dat we giftige stoffen binnenkrijgen.

De emotie angst fungeert in zulke gevallen als een waarschuwingssysteem dat ons helpt gezond en veilig te blijven. Ook boosheid kan een nuttige functie hebben, bijvoorbeeld wanneer we onszelf, onze dierbaren of onze eigendommen willen beschermen tegen een bedreiging. Kortom, veel emoties hebben een constructieve rol in ons leven.

Problemen ontstaan echter wanneer emoties niet worden erkend of worden onderdrukt. Omdat emoties soms als ongewenst worden gezien, kunnen we geneigd zijn ze te negeren of weg te stoppen. Iemand die tijdens zijn opvoeding heeft geleerd dat huilen of het tonen van verdriet niet geaccepteerd is, kan, als dit maar lang genoeg wordt ingeprent, een houding ontwikkelen waarbij hij zijn verdriet en tranen voor de rest van zijn leven onderdrukt.

Het verschil tussen emotie en gevoel

Er wordt algemeen aangenomen dat emoties niet hetzelfde zijn als gevoelens. Emoties worden veroorzaakt door interne of externe prikkels die ons aanzetten tot actie. Dit wordt actietendens of actiebereidheid genoemd. Gevoelens daarentegen verlopen geleidelijker. Het gevoel is er wel, maar het roept niet per se op tot directe actie. Kortom: emoties vragen vaak om een directe reactie, terwijl dit bij gevoelens niet altijd het geval is.

Het ontstaan van emoties

Emoties en de reacties daarop kunnen worden onderverdeeld in twee groepen: aangeboren en aangeleerd. Hoewel iedereen emoties op verschillende momenten kan ervaren, verschillen de reacties daarop van persoon tot persoon. De een wordt sneller boos, terwijl een ander vrijwel onverstoorbaar blijft.

De aangeboren emoties zijn essentieel voor ons overleven. Zonder angst zouden we bijvoorbeeld niet reageren op naderend gevaar en daardoor onze veiligheid in gevaar brengen. Deze overlevingsgerichte emoties zijn een onderdeel van onze evolutionaire oorsprong en functioneren precies zoals ze moeten.

De reacties op deze aangeboren emoties zijn daarentegen vaak aangeleerd. Hierin liggen mogelijkheden tot verandering: terwijl de emoties zelf onveranderlijk zijn, kunnen we leren anders te reageren op de prikkels die ze oproepen.

Emoties en reacties

Vechten, vluchten of verstijven? De manier waarop we reageren op emoties verschilt en wordt beïnvloed door verschillende factoren, zoals de omgeving, ons geslacht, eerdere ervaringen en cultuur. Iemand die geleerd heeft om voor zichzelf op te komen, een moedig karakter heeft en zich weinig aantrekt van wat anderen denken, zal anders reageren op een bedreigende situatie dan iemand die angstig is aangelegd, overbeschermd is opgevoed en zich laat leiden door de mening van anderen.

Het vermogen om constructief gebruik te maken van emoties is meestal aangeleerd. Sommige mensen raken volledig verlamd in een bedreigende situatie, terwijl anderen meteen actie ondernemen. Weer anderen kiezen ervoor om te vluchten. Deze reacties zijn vaak het resultaat van persoonlijke en culturele invloeden, en het is mogelijk om hier bewust verandering in aan te brengen.

Externe en interne prikkels

Gedachten kunnen emoties opwekken, en omgekeerd kunnen emoties ons in een bepaalde gedachtegang brengen. Voor het reguleren van emoties is het op zich niet van belang welke van deze twee volgorden optreedt. Wat wel belangrijk is, zijn de prikkels of stimuli die de emotie en onze reactie daarop veroorzaken. Niet elke prikkel vraagt om een reactie; dat hangt af van verschillende factoren, zoals het karakter van degene die de prikkel ervaart.

Voor sommige mensen kan een frons van de wenkbrauwen al genoeg zijn om zich afgewezen te voelen, terwijl anderen hier helemaal geen last van hebben. Hoe er op prikkels wordt gereageerd, is persoonlijk en afhankelijk van het moment. Als je je goed voelt, een vrolijke stemming hebt en weinig zorgen ervaart, reageer je waarschijnlijk verdraagzamer dan wanneer je slecht in je vel zit, bijvoorbeeld door een slechte nachtrust.

Interne stimuli

Een interne stimulus komt van binnenuit en wordt door onszelf opgewekt, vaak zonder bewuste beslissing. We besluiten meestal niet actief om ons verdrietig of angstig te voelen. Er is altijd een aanleiding, zoals een droom die doorwerkt in ons onderbewuste of gedachten die we hebben.

De stimulus komt voort uit onszelf, zonder externe aanleiding. Van de twee soorten stimuli (intern en extern) is de interne stimulus het meest ongrijpbaar, simpelweg omdat er geen duidelijke externe oorzaak is. Soms herkennen we deze interne prikkel niet. Muziek, geuren of beelden kunnen bijvoorbeeld onbewuste associaties oproepen met eerdere ervaringen. Het gevoel en de emoties die daarop volgen, lijken dan uit het niets te komen.

Externe stimuli

Een externe stimulus is een prikkel die van buitenaf komt en meestal gemakkelijk te herkennen is. Voorbeelden hiervan zijn het verlies van een dierbare, een grove belediging of een ruzie met iemand in je omgeving. Deze prikkels kunnen we vaak direct identificeren en interpreteren.

Dat wil echter niet zeggen dat we meer grip hebben op onze reacties bij externe stimuli dan bij interne stimuli. Het belangrijkste verschil is dat we de externe prikkel bewust kunnen herkennen. Op zo’n moment weten we waar onze boosheid, ons verdriet of schuldgevoel door wordt getriggerd. Dit maakt het verwerken en oplossen van belemmerende emoties vaak eenvoudiger, omdat er duidelijke aanknopingspunten zijn.

Welke emoties zijn er?

Over het algemeen worden zes basisemoties onderscheiden, elk met verschillende subvormen. De basisemoties zijn:

• Vreugde
• Woede
• Verbazing
• Angst
• Afschuw
• Verdriet

Vanuit deze basisemoties kunnen diverse subvormen worden ervaren. Vreugde kan bijvoorbeeld leiden tot enthousiasme en optimisme, terwijl woede kan uitmonden in ontevredenheid of wrok. Twijfel, zorgen, hoop, tevredenheid, verveling en vele andere emoties kunnen vaak worden teruggevoerd op één of meer van de zes basisemoties.

Een aantal bekende emoties naast de basisemoties zijn:

• Jaloezie
• Afgunst
• Wanhoop
• Liefde
• Trots
• Spijt
• Minachting
• Hoop
• Verwijt
• Haat
• Schaamte

Breng je emoties in kaart met de volgende 5 vragen

1. Vraagstelling: Wordt mijn gemoedstoestand bepaald door een interne of externe stimulus?
2. Diep in jezelf kijken: Is de manier waarop ik reageer aangeboren of aangeleerd?
3. Eerlijkheid ten opzichte van jezelf: Kan ik onvoorwaardelijk eerlijk zijn tegenover mezelf en de pijnpunten herkennen die mijn reactievermogen beïnvloeden?
4. Relativeren: Kan ik zaken relativeren, of vat ik dingen snel persoonlijk op?
5. Hulp inschakelen: Ben ik bereid om hulp te vragen, zodat ik mezelf beter leer kennen en anders leer omgaan met mijn gevoelens?